DEURLE
21 JUILLET 1909 18-19
Aan den heer
Frank Lateur
te
Ingoyghem
West-Vl[aanderen]
Frank Lateur
te
Ingoyghem
West-Vl[aanderen]
VICHTE
22 JUILLET 1909 7-8
Ik zit in Sinte Martens Laethem,[1] waar ik kwam, gedeeltelijk, voor de uitvoering, in de bosschen, van "Adonis",[2] — en waar "Adonis" niet zal gespeeld worden! Man, de wereld loopt vol ploerten, en...
Maar ik moet u schrijven over iets anders. Over dit, namelijk, dat er een nieuw tijdschrift gesticht wordt.[3] Ge moet niet lachen, of kwaad kijken, niet uwe schouders ophalen, niet vloeken: het tijdschrift komt er, in October al,[4] en zal "de Boomgaard" heeten. Ik heb aangenomen, het mede op te richten, onder volgende voorwaarden: om de kans van goeden inhoud te vermeerderen verschijnen wij slechts om de drie maand;[5] het tijdschrift (telkens 128 b[la]dz[ijden],[6] hollandsch papier, formaat Van Nu en Straks[7] — tweede reeks) is zuiver bellettrisch,[8] en laat aldus den weg open voor het tijdschrift dat Vermeylen[9] over een jaar of twee uitgeven zal en dat voor een goed deel en hoofdzakelijk actuëel en kritisch zijn zal,[10] naar hij mij-zelf herhaald verklaarde; er zal geen redactie zijn,[11] 1º omdat we hopen alleen zulk werk te geven, dat niet hoeft gekeurd te worden, 2º omdat ik de vrijheid nemen zal, indien er wél twijfel mocht zijn aangaande de waarde van een of ander werk, er mijne vrienden over te raadplegen, 3º omdat we aan Vermeylen aangeboden hebben, indien zijn tijdschrift klaar komt, de twee dingen samen te smelten en er de hoofdleiding van aan te nemen.
In afwachting dus van het groot, breed, machtig algemeen tijdschrift, dat we allen hopen maar dat Vermeylen voor 't oogenblik liever nog wat uitstelt, geven wij het goede, degelijke, ernstige literair tijdschrift uit, dat wij noodig achten, en dat wij liefst zoo spoedig mogelijk verwezenlijken.
Secretaris-beheerder is: Firmin van Hecke, te Ertvelde.
En nu is mijne vraag: Doet ge mee? Krijgen we iets voor nr 1 (in te leveren tegen 15 Augustus)? Laat ge ons omgaand weten hoe het heet, voor den prospectus?
Wij honoreeren gelijk de Hollandsche tijdschriften: 5 frank per b[la]dz[ijde] Maar voor U — vertel het niet voort — wordt eene uitzondering gemaakt, en wij betalen u 7,50 frank. Is het goed?
Ik twijfel niet, of ge stemt toe.[12] Gij doet er mij een persoonlijk plezier meê. Ik heb overigens de overtuiging dat het ding gaan zal, Jaargang éen zal o.a. van mij een grrroot treurspel plaatsen,[13] met zooveel personnages bijna als "Jezus de Nazarener".[14] Ergo!
Intusschen, en met goede hoop op een goed antwoord, van harte,
Uw
Karel van de Woestyne
Annotations
[1] Van de Woestijne woonde op verschillende plaatsen in en rond Brussel, waar hij actief was als correspondent voor de Nieuwe Rotterdamsche Courant (zie brief 14, noot 1). Sint-Martens-Latem was voor hem uiteraard geen onbekende locatie, aangezien hij er een tijd gewoond had (1900-1904 en 1905-1906). Hij kwam er soms nog verpozing zoeken.
[2] Het was de bedoeling dat op zondag 4 juli 1909 Adonis, een 'Woud-Spel' van Van de Woestijne, zou worden voorgedragen te Sint-Martens-Latem en nadien als een echte voorstelling zou worden opgevoerd, maar dat plan is niet doorgegaan. De reden daarvoor verwoordde Van de Woestijne in een brief van 21 juli 1909 aan Emmanuel de Bom: '"Adonis" wordt bel et bien niet opgevoerd, omdat in de "Vl[aamsche Vereeniging] van tooneel- en Voordr[acht]-kunst" menschen zitten die jaloersch zijn van wege de interpretators die ik koos, dat er daardoor wrijving is, en dat ik liever mijn stuk intrek dan het te zien opvoeren tot misnoegen van sommige menschen die ik, met een duidelijk hoewel Hollandsch woord, ploerten noemen zal.'
Van de Woestijne doelde o.a. op Oscar de Gruyter, die het stuk onspeelbaar achtte. Adonis werd gepubliceerd in Elsevier's geïllustreerd maandschrift (1910). Een definitieve versie kwam er pas in de tweede bundel van Interludïen (1914), waar het als volgt gedateerd werd: 'winter 1907'.
Fragmenten van Adonis werden eerder opgenomen in Vlaamsche arbeid (1908), Jong Dietschland (1908-1909), Dietsche warande en belfort (1910) en Groot Nederland (1910). Van dit 'Woudspel' zijn er twee handschriften bewaard, waarvan één in het bezit van de familie De Groote-Ontrop. Dat laatste is korter dan de tekst in Interludiën en bevat op de eerste bladzijde deze noot: 'Dit spel, alleen geschikt, naar bedoeling en meening des schrijvers voor een openlucht-tooneel, werd bedacht in de lorke-bosschen van Sinte-Martens-Laethem aan de Leie, waar het op Juli e.k. wordt opgevoerd'.
[3] De boomgaard. Algemeen geïllustreerd maandschrift voor literatuur en kunst verscheen in 1909 als orgaan van een groep jongeren en was voortgekomen uit het katholieke tijdschrift Vlaamsche arbeid uit Antwerpen (1905-1930) en Nieuw leven uit Gent (1908-1910). Het sloot aan bij Van Nu en Straks.
De Boomgaard brak een lans voor de artistieke autonomie en wilde zich afkeren van de realistische en bekrompen streekliteratuur, die toen hoogtij vierde. Het blad streefde naar de invoering van het Europese idealisme in Vlaanderen en was zo een schakel tussen Vlaanderen en Europa. Het stond aan de spits van de avant-garde en bracht zijn lezers in contact met het werk van internationale grootheden als Ibsen, Wilde, Huysmans, Nietzsche, Gide, Tolstoj, Dostojevski en Gorki.
I.v.m. de redactie van De Boomgaard: zie [11]. Het tijdschrift zou slechts twee jaargangen bestaan: 1909-'10 en 1911. De belangrijkste dichter uit de eigen gelederen was Firmin van Hecke.
[4] De eerste aflevering van De Boomgaard zou verschijnen in november 1909. Het blad hield op te bestaan na het nummer van december 1911.
[5] De Boomgaard zou uiteindelijk toch maandelijks verschijnen.
[6] Uiteindelijk zou De Boomgaard in zijn eerste jaargang 776 pagina’s tellen. De tweede jaargang bevatte er 846.
[7] Het tijdschrift had inderdaad ongeveer het formaat van Van Nu en Straks (nieuwe reeks). De exacte afmetingen: Van Nu en Straks (nieuwe reeks): 215 x 175 mm; De Boomgaard: 210 x 145 mm.
[8] Hoewel het merendeel der bijdragen inderdaad aan de 'schone letteren' gewijd was, had De Boomgaard ook belangstelling voor kunst en cultuur in het algemeen.
[9] Vermeylen, Van de Woestijne en enkele gelijkgezinden hadden met De Boomgaard een nieuw kwaliteitsvol tijdschrift in de lijn van Vlaanderen (1903-1907) op het oog, maar uiteindelijk zou geen hen van beiden zelf aan het tijdschrift meewerken. Van de Woestijne trok zich terug vanwege 'persoonlijke grieven': zijn echtgenote Mariette van Hende zou omstreeks deze periode immers een kortstondige relatie hebben gehad met Paul Gustave (Gust) van Hecke (1887-1967), die bij het tijdschrift betrokken was, en Van de Woestijne heeft dat wellicht in augustus 1909 ontdekt, waarna hij uit wrok zijn oorspronkelijke plannen om aan het tijdschrift mee te werken, volledig heeft opgeborgen. In een verhelderend artikel over de oprichting van het tijdschrift wijst Peter Theunynck er daarnaast ook op dat het financiële risico dat met de oprichting van het blad gepaard ging, Van de Woestijne zijn beslissing ook wel zal hebben beïnvloed. Zie Peter Theunynck, 'Cherchez la femme. Karel van de Woestijne en de valse start van De Boomgaard', in: ZL, jaargang 2, nummer 1 (oktober 2002), p. 3-27. Zie ook Peter Theunynck, Karel van de Woestijne. Biografie (Antwerpen, Meulenhoff/Manteau, 2010), p. 203-205.
Voor een algemene geschiedenis van het tijdschrift, zie Jean Weisgerber, De Vlaamse literatuur op onbegane wegen. Het experiment van “De Boomgaard” 1909-1920, C. de Vries-Brouwers, Antwerpen, 1956 en A.M. Musschoot, 'Verloop van Van Nu en Straks. 1903-1916', in: M. Rutten & J. Weisgerber (red.), Van 'Arm Vlaanderen' tot 'De voorstad groeit'. 1888-1946, Standaard uitgeverij, Antwerpen, 1988, p. 226-267.
Naast Van de Woestijne heeft dus ook August Vermeylen zijn voornemen om aan het tijdschrift mee te werken al snel opgezegd.
[10] Het roode zeil zou pas in 1920 opgericht worden. In totaal verschenen daarvan tussen 15 maart tot oktober 1920 negen nummers. Van de Woestijne werkte aan een paar afleveringen mee. De Verzen die hij ervoor inzond, vormden de voorbode van zijn nieuwe bundel De modderen man. Met Het roode zeil wilde men de ideologische lijn van Van Nu en Straks, Vlaanderen en De Boomgaard voortzetten.
[11] Uiteindelijk werd er toch een redactie gevormd. Die bestond voor de eerste jaargang uit André de Ridder, Edmond van Offel, Gust van Hecke, Hugo van Walden, Gust van Roosbroeck (vanaf I,9 vervangen door Firmin van Hecke) en Paul Kenis. Voor Nederland rekende het blad op de medewerking van Gerard van Eckeren en P.N. van Eyck, die bij het begin van de tweede jaargang beiden werden vervangen door Joannes Reddingius.
[12] Het enige wat van Streuvels' hand in De Boomgaard verscheen, was de korte kritische bijdrage 'Referendum over den vijfjaarlijkschen prijs van Nederlandsche Letterkunde'. Het artikel verscheen in 1911, jaargang 2, p. 589.
[13] Oorspronkelijk zou Van de Woestijne 'De arme Hendrik' in het eerste nummer van De Boomgaard plaatsen. Zie zijn brief aan De Bom van 21 juli 1909 CHECK, waarin Van de Woestijne vermeldt dat in januari 1910 zijn 'Dejaneira, treurspel in vijf bedrijven' in De Boomgaard zou verschijnen. Dat gebeurde echter niet. Het hele tijdschrift zou slechts één bijdrage van zijn hand bevatten: 'Referendum over den vijfjaarlijkschen prijs van Nederlandsche Letterkunde'. Het werd gepubliceerd in 1911, jaargang 2, p. 594-595. De bijdrage hoorde bij enige andere over hetzelfde onderwerp; zie ook [12].
[14] Jezus de Nazarener was een literair toneelstuk van Rafaël Verhulst. Het verscheen in 1904 en werd met de Staatsprijs onderscheiden. Karel van de Woestijne schreef er een artikel over: 'Jezus de Nazarener en Rafaël Verhulst' (in: Vlaanderen, jg. 3 (1905), p. 41-54).
[15] Op 4 januari 1905 had het echtpaar Van de Woestijne een zoon gekregen. Paul van de Woestijne leefde tot 1963.
[16] Op 25 juli 1905, iets minder dan twee maanden voor zijn huwelijk met Alida Staelens, vestigde Streuvels zich in 'het Lijsternest' te Ingooigem.
